منابع آگاه به رویترز گفته‌اند که دولت دونالد ترامپ در حال بررسی طرحی برای متوقف کردن و بازرسی نفتکش‌های ایرانی در دریا، تحت توافقی بین‌المللی است که با هدف مقابله با گسترش سلاح‌های کشتار جمعی اجرا می‌شود.

ترامپ با هدف جلوگیری از دستیابی جمهوری اسلامی ایران به سلاح هسته‌ای، متعهد شده است که کارزار «فشار حداکثری» را علیه ایران احیا کند تا جمهوری اسلامی را از اقتصاد جهانی منزوی کند و صادرات نفت آن را به صفر برساند.

ترامپ در هفته‌های نخست دوره دوم دولتش، ایران را با دو موج تحریم جدید هدف قرار داد که شرکت‌ها و ناوگان موسوم به «ناوگان سایه» را شامل می‌شد. این ناوگان متشکل از نفتکش‌های قدیمی است که بدون بیمه غربی فعالیت می‌کنند و نفت خام را از کشورهای تحت تحریم حمل می‌کنند. این اقدام‌ها عمدتا مطابق با تدابیر محدودی بود که در دوران رئیس‌جمهوری پیشین آمریکا اجرا شد. در آن زمان ایران توانست از طریق شبکه‌های پیچیده قاچاق، صادرات نفتش را افزایش دهد.

اما اکنون مقام‌های جمهوری اسلامی اذعان می‌کنند که پس از بازگشت ترامپ به کاخ سفید، میزان درآمد حاصل از فروش مخفیانه نفت ایران مجددا روندی کاهشی گرفته است. مسعود پزشکیان یکشنبه هفته جاری در مجلس «سردرگمی نفتکش‌های ایران در دریا» را ماحصل تحریم‌های جدید ترامپ خواند و ۴ اسفند ۱۴۰۳ نیز معاون وزیر امور اقتصادی و دارایی ایران اعلام کرد که برای اولین‌بار «۷۳ درصد از هزینه‌های کشور از طریق اخذ مالیات تامین می‌شود».

طبق گفته شش منبع دولتی در آمریکا به رویترز، معاونان و وزرای ترامپ در حال بررسی راه‌هایی برای متوقف کردن و بازرسی کشتی‌هایی‌اند که از نقاط کلیدی مانند تنگه مالاکا در آسیا و دیگر مسیرهای دریایی عبور می‌کنند. این اقدام می‌تواند تحویل نفت خام به پالایشگاه‌ها را به تاخیر بیندازد و همچنین طرف‌هایی را که در تسهیل این تجارت مشارکت دارند، در معرض آسیب‌های اعتباری و تحریم قرار دهد.

یکی از منابع گفت: «لازم نیست کشتی‌ها را غرق یا افراد را دستگیر کنید تا این اثر بازدارنده ایجاد شود، چون نباید ریسک کرد. تاخیر در تحویل هم می‌تواند بی‌اعتمادی به این شبکه غیرقانونی تجارت نفت را القا می‌کند.»

دولت آمریکا در حال بررسی این است که آیا می‌توان بازرسی‌ها در دریا را تحت چارچوب ابتکار امنیت اشاعه  (Proliferation Security Initiative - PSI) که در سال ۲۰۰۳ راه‌اندازی شد، انجام داد. این برنامه با هدف جلوگیری از قاچاق سلاح‌های کشتار جمعی تدوین شد و بیش از ۱۰۰ کشور آن را امضا کرده‌اند.

رویترز به نقل از منابعش نوشت که این سازوکار می‌تواند به دولت‌های خارجی اجازه دهد به درخواست واشینگتن، محموله‌های نفتی ایران را هدف قرار دهند که این امر عملا تحویل‌ها را به تاخیر می‌اندازد و زنجیره‌ تامین مالی مورداتکای تهران را مختل می‌کند. دو منبع گفتند شورای امنیت ملی آمریکا که سیاست‌های کاخ سفید را تدوین می‌کند، در حال بررسی امکان اجرای بازرسی‌های دریایی است.

مشخص نیست آیا واشینگتن تاکنون با امضاکنندگان ابتکار امنیت اشاعه تماس گرفته است تا تمایل آن‌ها را برای همکاری با این پیشنهاد جدید بسنجد یا خیر. جان بولتون که هنگام ارائه این ابتکار، مذاکره‌کننده ارشد آمریکا بود، به رویترز گفت که «کاملا موجه خواهد بود» که از این ابتکار برای کند کردن صادرات نفت ایران استفاده شود.

او افزود فروش نفت «برای تامین مالی فعالیت‌های اشاعه‌ای و حمایت ایران از تروریسم حیاتی است». مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری ایران، روز یکشنبه هفته جاری در مجلس گفت ترامپ «بار دیگر فرمانی را امضا کرد که بسیاری از کشتی‌های ما را در دریا تحریم می‌کند و آن‌ها را در بلاتکلیفی درباره نحوه تخلیه محموله‌های نفت و گاز خود قرار داد».

او به جدیدترین دور تحریم‌های ترامپ اشاره کرد. تلاش‌های قبلی برای توقیف محموله‌های نفتی ایران تاکنون واکنش تلافی‌جویانه این کشور را به دنبال داشته است. مثلا آمریکا سال ۲۰۲۳ و در دولت بایدن، حداقل دو محموله نفتی ایران را توقیف کرد، اما این اقدام باعث شد که ایران کشتی‌های خارجی را توقیف کند که در نتیجه آن قیمت نفت افزایش یافت.

اما بن کیهیل، تحلیلگر انرژی در مرکز سیستم‌های انرژی و محیط زیست دانشگاه تگزاس، می‌گوید وضعیت کنونی یعنی قیمت پایین نفت به ترامپ برای مسدود کردن جریان نفت ایران از طریق اعمال تحریم‌های جدید علیه شرکت‌های کشتی‌رانی یا حتی توقیف کشتی‌ها، گزینه‌های بیشتری می‌دهد.